Z JEGO WINY

Rozwiązanie małżeństwa przez rozwód następuje na skutek orzeczenia sądowego. Każdy z małżonków posiada legitymację czynną do wszczęcia postępowania, przy czym żądanie musi być uzasadnione zupełnym i trwałym rozkładem pożycia, to jest zanikiem więzi (fizycznych, duchowych i gospodarczych) łączących małżonków.

Obligatoryjnym elementem wyroku rozwodowego jest wskazanie, kto ponosi winę za stan uzasadniający orzeczenie rozwodu. W wyjątkowych przypadkach sąd na zgodny wniosek małżonków nie orzeka o winie. Na gruncie prawa rodzinnego w zakresie zastosowania do wyroku rozwodowego pojęcie winy należy interpretować szeroko. Obejmuje zarówno winę umyślną, jak i nieumyślną, a decydujące znaczenie ma rozkład pożycia. Podstawą przyjęcia winy małżonka jest ustalenie, że jego zachowanie przyczyniło się do powstania lub pogłębienia rozkładu, natomiast za obojętne dla oceny winy uznaje się, w jakim stopniu każde z małżonków przyczyniło się do tego.

Przykładowe przyczyny rozkładu pożycia (zawinione zachowania):

• zdrada, jak również same pozory zdrady – SN z dnia 19 grudnia 1950 r., sygn. akt C 322/50: [Z]amieszkanie kobiety zamężnej w jednej izbie z innym mężczyzną w warunkach stwarzających pozory zdrady małżeńskiej i to trwające stale, przez dłuższy okres czasu, może być uznane za zawinioną przez nią przyczynę rozkładu pożycia małżeńskiego bez potrzeby zakwalifikowania tego jako cudzołóstwa;
• naruszenie podstawowych obowiązków małżeńskich – SN z dnia 29 czerwca 2000 r., sygn. akt V CKN 323/00: [G]dy wina małżonka w rozkładzie pożycia jest następstwem naruszenia przez niego obowiązków wynikających z przepisów prawa rodzinnego recypujących akceptowane powszechnie zasady moralne;
• nastawianie na życie, bicie, znieważenie;
• opuszczanie domu z przyczyn niezależnych od drugiego małżonka – niepowodowanych przez niego;
• nielojalność – donoszenie na współmałżonka do prokuratury i innych organów, wyprowadzenie wspólnych pieniędzy;
• egoizm – brak wsparcia w realizacji planów i ambicji drugiego małżonka;
• unikanie podjęcia pracy zarobkowej;
• zmiana religii – z uwagi na swobodę wyznania przyczyną rozkładu małżeństwa może być nie tyle sama zmiana religii, co raczej konsekwencje dotyczące zachowania małżonka, który po zmianie wyznania narusza uczucia religijne drugiego.

W związku z powyższym wyróżnia się następujące rodzaje orzeczeń sądowych:

a) rozwiązanie małżeństwa bez orzekania o winie (w sytuacji zgodnego wniosku małżonków),

b) rozwiązanie małżeństwa z (wyłącznej) winy jednego z małżonków,

c) rozwiązanie małżeństwa z winy obojga małżonków,

d) rozwiązanie małżeństwa z uznaniem, że żaden z małżonków nie ponosi winy za rozkład pożycia.

Każde z tych orzeczeń powoduje, że z uprawomocnieniem się wyroku małżeństwo przestaje istnieć pod względem prawnym i tym samym ustają wszelkie skutki, jakie wywoływało. Warto natomiast wyróżnić na tle powołanych wyżej orzeczeń sądowych rozwiązanie małżeństwa z (wyłącznej) winy jednego z małżonków, albowiem w istotny sposób wpływa na kształt obowiązku alimentacyjnego między małżonkami.

W przypadku każdego innego orzeczenia sądowego o rozwiązaniu małżeństwa przez rozwód obowiązek alimentacyjny uzależniony jest od wystąpienia określonej sytuacji materialnej uprawnionego – niedostatku rozumianego jako brak własnych środków (zarobków lub dochodów) oraz możliwości zaspokojenia potrzeb uprawnionego, które należy uznać za uzasadnione w jego konkretnej, rozpatrywanej zawsze indywidualnie sytuacji życiowej (społecznej, zdrowotnej, wiekowej itp.). Obowiązek ten ma ponadto charakter tymczasowy i wygasa wraz z zawarciem kolejnego małżeństwa przez uprawnionego albo z upływem pięciu lat od orzeczenia rozwodu (ze względu na wyjątkowe okoliczności sąd może ten termin wydłużyć).

Orzeczenie rozwiązania małżeństwa z (wyłącznej) winy jednego małżonka powoduje powstanie kwalifikowanej formy obowiązku alimentacyjnego. Zgodnie z art. 60 §2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego: Jeżeli jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, sąd na żądanie małżonka niewinnego może orzec, że małżonek wyłącznie winny obowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten nie znajdował się w niedostatku.

Znaczące różnice w sposób wyraźny widoczne są przy zestawieniu obu form obowiązku alimentacyjnego (patrz: tabela niżej).

Zwykła forma obowiązku alimentacyjnego

Forma kwalifikowana (art. 60 §2 k. r. i o.)

1.       niedostatek; 2. dostarczanie środków utrzymania w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom; 3. możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego; 4. charakter tymczasowy (pięć lat, może zostać przedłużony.

1. pogorszenie sytuacji materialnej – zmniejszenie ilości środków pozostających do dyspozycji małżonka niewinnego, jak i zwiększenie zakresu jego usprawiedliwionych potrzeb; 2. przyczynianie się w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb – podczas oceniania należy brać pod uwagę zasadę równej stopy życiowej, możliwości zarobkowe (w mniejszym zakresie niż przy formie zwykłej) oraz usprawiedliwione potrzeby (rozszerzony zakres); 3. brak takiego zapisu – brak takiego zapisu jest celowy, ponieważ forma kwalifikowana ma niejako charakter sankcji, który nie powinien być stricte uzależniony od możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego; 4. bezterminowy.

Jak wynika z powyższych uwag, kwalifikowana forma obowiązku alimentacyjnego ma znacznie szerszy charakter, a jej celem jest nie tyle zapewnienie usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego, co raczej ukaranie małżonka winnego rozkładu pożycia (wskazuje na to jej wymiar sankcjonujący).

Należy jednak pamiętać, że obowiązek alimentacyjny w każdej formie wygasa wraz z zawarciem nowego małżeństwa przez uprawnionego, jak również może zostać zmieniony przez sąd w razie zmiany stosunków (art. 138 k. r. i o.).