Paszkwil - niech sprostują i zapłacą

Negatywnym aspektem związanym z przejmowaniem zachodnich wzorców stylu życia, jest rozpowszechnienie tzw. „prasy bulwarowej”. Zasada jej funkcjonowania oparta jest na prostym założeniu, że ludzie uwielbiają czytać sensacje, a im bardziej sensacyjna sensacja, tym większa sprzedaż. Przy czym ludzie najbardziej lubią czytać o innych ludziach, więc najprostszym zabiegiem zgodnie z przyjętą powszechnie praktyką jest ubarwianie rzeczywistości, jej przekłamywanie, co w konsekwencji powoduje naruszanie dóbr osobistych bohaterów tychże sensacyjnych wiadomości.

Wobec powyższego coraz większego znaczenia nabiera konieczność ochrony dóbr osobistych naruszonych wskutek publikacji materiałów prasowych zawierających nieścisłą lub nieprawdziwą wiadomość.

***

Na tle obowiązujących w Polsce przepisów prawa, należy wskazać, że w przypadku publikacji materiału prasowego naruszającego dobra osobiste, można żądać bezpłatnego opublikowania sprostowania wraz z zadośćuczynieniem pieniężnym za doznaną krzywdę lub zasądzenia sumy pieniężnej na wskazany przez niego cel społeczny.

Zgodnie z art. 31a Ustawy z dnia 26 stycznia 1984 roku Prawo prasowe: Na wniosek zainteresowanej osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niebędącej osobą prawną, redaktor naczelny właściwego dziennika lub czasopisma jest obowiązany opublikować bezpłatnie rzeczowe i odnoszące się do faktów sprostowanie nieścisłej lub nieprawdziwej wiadomości zawartej w materiale prasowym.

Terminy

21dni/1rok

Wniosek w terminie 21 dni od dnia opublikowania materiału prasowego kieruje się do redaktora naczelnego, który podejmuje decyzję o opublikowaniu materiału prasowego, bądź wydaje decyzję odmowną podstawie art. 33 ust. 1 lub ust. 2 Ustawy.

W przypadku odmowy opublikowania sprostowania osoba, której dobra osobiste zostały naruszone może wytoczyć w oparciu o art. 39 ust. 1 Ustawy stosowne powództwo do sądu w ciągu od dnia opublikowania materiału prasowego.

Łącznie z żądaniem sprostowania, bądź niezależnie od niego, osoba, której dobra osobiste zostały naruszone może żądać zgodnie z art. 24 § 1 k.c. w zw. z art. 448 k.c. zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub zasądzenie odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny.

Warto zauważyć, że obecnie funkcjonujący pogląd w orzecznictwie (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19 czerwca 2007 r. sygn. akt III CZP 54/07) przewiduje możliwość dochodzenia kumulatywnego dochodzenia roszczeń majątkowych, zarówno zadośćuczynienia, jak i zapłaty na cel społeczny.

Powyższe roszczenia majątkowe ulegają przedawnieniu w terminie 3 lat od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i osobie obowiązanej do jej naprawienia, nie później jednak niż wciągu 10 lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę. Zastosowanie mają bezpośrednio regulacje zawarte w art. 442¹ k.c. (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 21 stycznia 2014 roku w sprawie o sygn. akt I ACa 663/13).

Podkreślić należy, że w przypadku publikacji materiału prasowego solidarną odpowiedzialność ponoszą autor, redaktor naczelny oraz wydawca w oparciu o dyspozycję art. 38 ust. 1 Ustawy, a więc można wytoczyć powództwo przeciwko wszystkim z nich łącznie.

Kontakty z dziećmi - nakładanie sankcji pieniężnej

I. Kontakty

Zagadnienie związane z utrzymywaniem kontaktów pomiędzy rodzicami a dziećmi zostało uregulowane przede wszystkim w przepisach art. 113 i następnych k. r. i o. Możemy wyróżnić następujące trzy główne elementy:

1. definicja kontaktów z dziećmi,
2. ustalenie sposobu ich wykonywania,
3. ograniczenia, a nawet zakaz utrzymywania kontaktów z dziećmi.

W tym miejscu warto zauważyć, że ustalenie zasad określających charakter kontaktów ma znaczenie w dwóch podstawowych przypadkach:

• gdy dziecko nie przebywa stale u żadnego z rodziców, a pieczę nad nim sprawuje opiekun lub rodzina zastępcza;
• gdy stale przebywa u jednego z rodziców.

Znacznie częściej występuje ta druga sytuacja, gdy jeden rodzic (zwykle matka) sprawuje pieczę nad dzieckiem, a ojciec ma prawo do kontaktów z nim, i to właśnie zagadnienie zostało poddane analizie w niniejszym artykule.

Co do zasady kontakty z dziećmi obejmują w szczególności:

• przebywanie z dzieckiem (odwiedziny, spotkania, zabieranie dziecka poza miejsce jego stałego pobytu),
• bezpośrednie porozumiewanie się z dzieckiem (tradycyjna korespondencja, jak również kontakt za pośrednictwem telefonu, sms, poczty mailowej, czatu, komunikatorów internetowych).

Ustalenie sposobu kontaktów następuje w drodze ugody zawartej pomiędzy rodzicami bądź w razie braku porozumienia w drodze orzeczenia sądowego. Takie ustalenie ma charakter kompleksowy, a zatem obejmuje wszystkie aspekty dotyczące takich spotkań: częstotliwość, miejsce (stałego pobytu dziecka bądź inne), kwestia obecności drugiego rodzica, osób trzecich itd. Najprościej mówiąc, na tym etapie strony bądź sąd wprowadzają ograniczenia obowiązujące podczas utrzymywania kontaktów.

Te wszystkie elementy, które pojawiają się już przy ustalaniu sposobu wykonywania kontaktów, wpływają nie tylko na późniejszą możliwość ich egzekwowania, lecz także na następczą możliwość ukarania grzywną:

a) rodzica sprawującego pieczę – gdy nie wykonuje lub niewłaściwie wykonuje obowiązki wynikające z orzeczenia lub zawartej ugody;

b) rodzica uprawnionego do kontaktu z dzieckiem – gdy narusza obowiązki wynikające z orzeczenia albo ugody.

II. Sankcja

Spotkałem się niestety z niepokojącą interpretacją przepisów zezwalających na nałożenie sankcji pieniężnej za naruszanie obowiązków w przedmiocie kontaktów z dzieckiem. W ocenie niektórych prawników, w tym również sędziów, sądy mają możliwość ukarania grzywną ojca niewykonującego uprawnienia do kontaktów z dzieckiem – z jakichkolwiek przyczyn unikającego tego typu kontaktów.

Powyższy pogląd jest uzasadniany dyspozycją zawartą w art. 113 § 1 k. r. i o., w myśl której: niezależnie od władzy rodzicielskiej rodzice oraz ich dziecko mają prawo i obowiązek utrzymywania ze sobą kontaktów.

Początkowo rozważałem możliwość, że sam niewłaściwie interpretuję powyższy przepis. Sięgnąłem zarówno do orzecznictwa, jak i do komentarzy do przepisu art. 598¹⁵ k.p.c. i ku mojemu zaskoczeniu to zagadnienie pozostaje przemilczane.

Jednak komentatorzy (Joanna Bodio, Zbigniew Strus) wyraźnie podkreślają jedną kluczową rzecz, że zagrożenie nakazaniem zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej dotyczy naruszenia obowiązków, reguł wykonywania kontaktów, które określone zostały w orzeczeniu lub ugodzie.

Tak również stanowi przepis, czego nie można podważyć, że chodzi o obowiązki ustalone w ugodzie lub orzeczeniu sądowym.

W związku z powyższym krytycznie należy odnieść się do poglądu, że za niewykonywanie kontaktów z dzieckiem można ukarać ojca (każdą inna osobę uprawnioną) sankcją pieniężną. Nie ma wątpliwości, że kontakty z dzieckiem są nie tylko uprawnieniem, lecz także obowiązkiem – to wynika wprost z ustawy (113 § 1 k. r. i o.). Jednak również wprost z ustawy można wywnioskować, że sankcja pieniężna może być nałożona za naruszenie obowiązków wynikających ze ugody lub orzeczenia sądowego w zakresie ustalenia sposobu wykonywania kontaktów.

Przykładami takich naruszeń, które mogą stanowić przesłankę ukarania, są:

a) po stronie osoby sprawującej pieczę – wszelkiego rodzaju uniemożliwianie lub utrudnianie kontaktów, wprowadzanie ograniczeń, które nie wynikają z ugody lub orzeczenia sądu;

b) po stronie uprawnionego – przekraczanie uprawnienia przez zabieranie dziecka do siebie i zatrzymywanie na nocleg wbrew ustaleniom, spotykanie się z dzieckiem z udziałem osób trzecich wbrew ustaleniom itd.

Podsumowując – to nieprzestrzeganie reguł i obowiązków wynikających z ustaleń zawartych w ugodzie lub orzeczeniu sądowym jest przesłanką nałożenia sankcji pieniężnej. Tego dotyczy rygor i taki był cel wprowadzania tych przepisów.

Natomiast utrzymywanie kontaktów pomiędzy rodzicem a dzieckiem wynika z ustawy, a zatem zupełnie innej podstawy prawnej, która jednocześnie nie wprowadza rygoru za nieutrzymywanie tych kontaktów. Jedyną bowiem prawnie dopuszczalną możliwością reakcji na zaniechanie utrzymywania kontaktów jest wniosek o zmianę orzeczenia w zakresie wykonywania kontaktów, w tym również możliwość orzeczenia zakazu utrzymywania tychże kontaktów.

Ukarz (umownie)

I. Odpowiedzialność na zasadach ogólnych

Podstawowym problemem podczas dochodzenia należności z tytułu powstałej szkody na tle zobowiązań umownych jest konieczność wykazania szkody (damnum emergens bądź lucrum cessans). Co więcej, osoba dochodząca roszczenia naprawienia szkody na zasadach ogólnych (art. 471 Kodeksu Cywilnego) musi ponadto udowodnić, że do powstania szkody doszło na skutek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania.

W konsekwencji dopiero zaistnienie następujących trzech przesłanek:

a) niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania,

b) wykazanie związku przyczynowego,

c) powstanie szkody,

pozwala na skierowanie roszczenia przeciwko nielojalnemu kontrahentowi.

W związku z powyższym okazuje się, że droga pozwalająca na naprawienie szkody ex contractu często jest utrudniona, a nieraz zaspokojenie roszczenia staje się nawet niemożliwe. Tym samym warto zabezpieczyć się już na etapie zawierania umowy dzięki wprowadzeniu klauzuli kary umownej.

II. Kara umowna

W zakresie kary umownej należy odnieść się do treści przepisów art. 483 Kodeksu Cywilnego oraz art. 484 Kodeksu Cywilnego.

Art. 483. § 1. Można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kara umowna).

§ 2. Dłużnik nie może bez zgody wierzyciela zwolnić się z zobowiązania przez zapłatę kary umownej.

Art. 484. § 1. W razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania kara umowna należy się wierzycielowi w zastrzeżonej na ten wypadek wysokości bez względu na wysokość poniesionej szkody. Żądanie odszkodowania przenoszącego wysokość zastrzeżonej kary nie jest dopuszczalne, chyba że strony inaczej postanowiły.

§ 2. Jeżeli zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane, dłużnik może żądać zmniejszenia kary umownej; to samo dotyczy wypadku, gdy kara umowna jest rażąco wygórowana.

Przede wszystkim, jak wynika z powyższych przepisów i co jest również przyjęte w orzecznictwie, kara umowna może być zastrzeżona jedynie w przypadku zobowiązań niepieniężnych.

Zobowiązania niepieniężne w najprostszym ujęciu różnią się od zobowiązań pieniężnych tym, że w przypadku tych drugich świadczeniem dłużnika jest zapłata określonej ceny (tzw. kwota pieniężna).

Ustawodawca celowo wprowadził powyższe ograniczenie, albowiem ochrona wykonania zobowiązań niepieniężnych występuje w postaci odsetek umownych lub ustawowych, natomiast sama istota kary umownej decyduje o tym, że może być zastrzeżona jedynie przy zobowiązań niepieniężnych.

Szeroki katalog zobowiązań niepieniężnych obejmuje również takie, które mogą powstać na mocy umów sprzedaży czy umowy o dzieło. Na przykład strony mogą przewidzieć kary umowne w zakresie obowiązku zarówno wydania przedmiotu sprzedaży czy opóźnienia podczas wykonywania dzieła, jak również jego odebrania. W rzeczywistości zatem praktycznie w każdym stosunku obligacyjnym można wprowadzić klauzulę kary umownej.

Największą zaletą kary umownej, a tym samym jej największą przewagą nad dochodzeniem roszczeń na zasadach ogólnych (art. 471 Kodeksu Cywilnego) jest zwolnienie osoby dochodzącej naprawienia szkody od obowiązków wykazania zarówno szkody, jak również związku przyczynowego między niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania a wystąpieniem szkody.

Tym samym osoba dochodząca roszczeń z tytułu zastrzeżonej w umowie kary umownej zobligowana jest jedynie do wykazania, że dłużnik nie wykonał lub nienależycie wykonał zobowiązanie.

Już w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 20 marca 1968 r. sygn. akt II CR 419/67 wskazuje się na różnicę między dochodzeniem roszczeń na zasadach ogólnych a dochodzeniem kary umownej: Kara umowna przewidziana w art. 483 k.c. stanowi odszkodowanie umowne i jak każde odszkodowanie przysługuje na zasadzie winy. Od odszkodowania sensu stricto kara umowna różni się tylko tym, że należy się bez względu na wysokość szkody.

Podsumowując: kara umowna pozwala na uproszczenie dochodzenia roszczenia w zakresie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego przez nielojalnego kontrahenta. Strony mogą kształtować kary umowne w sposób ograniczony jedynie zasadą swobody umów, a wprowadzenie zabezpieczenia, jakie stanowi kara umowna, jest uzasadnione z dwóch względów. Po pierwsze, procedura związana z dochodzeniem naprawienia szkody na zasadach ogólnych w wielu przypadkach może być znacznie utrudniona, a nawet ostatecznie niemożliwa do przeprowadzenia. Po drugie, w obecnym kształcie obrotu gospodarczego w większości wypadków przedsiębiorcy nie mogą sobie pozwolić na znaczący ubytek kapitału i długotrwały proces dochodzenia roszczeń.

Oczywiście należy pamiętać, że dłużnik może bronić się przed sądem, twierdząc, że niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania miało miejsce bez jego winy, a nadto może zgłaszać zarzut miarkowania kary umownej.