I. Kontakty
Zagadnienie związane z
utrzymywaniem kontaktów pomiędzy rodzicami a dziećmi zostało
uregulowane przede wszystkim w przepisach art. 113 i następnych k.
r. i o. Możemy wyróżnić następujące trzy główne elementy:
- definicja kontaktów z dziećmi,
- ustalenie sposobu ich wykonywania,
- ograniczenia, a nawet zakaz utrzymywania kontaktów z dziećmi.
W tym miejscu warto
zauważyć, że ustalenie zasad określających charakter kontaktów
ma znaczenie w dwóch podstawowych przypadkach:
- gdy dziecko nie przebywa stale u żadnego z rodziców, a pieczę nad nim sprawuje opiekun lub rodzina zastępcza;
- gdy stale przebywa u jednego z rodziców.
Znacznie częściej
występuje ta druga sytuacja, gdy jeden rodzic (zwykle matka)
sprawuje pieczę nad dzieckiem, a ojciec ma prawo do kontaktów z
nim, i to właśnie zagadnienie zostało poddane analizie w
niniejszym artykule.
Co do zasady kontakty z
dziećmi obejmują w szczególności:
- przebywanie z dzieckiem (odwiedziny, spotkania, zabieranie dziecka poza miejsce jego stałego pobytu),
- bezpośrednie porozumiewanie się z dzieckiem (tradycyjna korespondencja, jak również kontakt za pośrednictwem telefonu, sms, poczty mailowej, czatu, komunikatorów internetowych).
Ustalenie sposobu
kontaktów następuje w drodze ugody zawartej pomiędzy rodzicami
bądź w razie braku porozumienia w drodze orzeczenia sądowego.
Takie ustalenie ma charakter kompleksowy, a zatem obejmuje wszystkie
aspekty dotyczące takich spotkań: częstotliwość, miejsce
(stałego pobytu dziecka bądź inne), kwestia obecności drugiego
rodzica, osób trzecich itd. Najprościej mówiąc, na tym etapie
strony bądź sąd wprowadzają ograniczenia obowiązujące podczas
utrzymywania kontaktów.
Te wszystkie elementy,
które pojawiają się już przy ustalaniu sposobu wykonywania
kontaktów, wpływają nie tylko na późniejszą możliwość ich
egzekwowania, lecz także na następczą możliwość ukarania
grzywną:
a) rodzica sprawującego
pieczę – gdy nie wykonuje lub niewłaściwie wykonuje obowiązki
wynikające z orzeczenia lub zawartej ugody;
b) rodzica uprawnionego
do kontaktu z dzieckiem – gdy narusza obowiązki wynikające z
orzeczenia albo ugody.
II. Sankcja
Spotkałem się niestety
z niepokojącą interpretacją przepisów zezwalających na nałożenie
sankcji pieniężnej za naruszanie obowiązków w przedmiocie
kontaktów z dzieckiem. W ocenie niektórych prawników, w tym
również sędziów, sądy mają możliwość ukarania grzywną ojca
niewykonującego uprawnienia do kontaktów z dzieckiem – z
jakichkolwiek przyczyn unikającego tego typu kontaktów.
Powyższy pogląd jest
uzasadniany dyspozycją zawartą w art. 113 § 1 k. r. i o., w myśl
której: niezależnie od władzy rodzicielskiej rodzice oraz ich
dziecko mają prawo i obowiązek utrzymywania ze sobą kontaktów.
Początkowo rozważałem
możliwość, że sam niewłaściwie interpretuję powyższy przepis.
Sięgnąłem zarówno do orzecznictwa, jak i do komentarzy do
przepisu art. 59815 k.p.c. i ku mojemu zaskoczeniu to
zagadnienie pozostaje przemilczane.
Jednak komentatorzy
(Joanna Bodio, Zbigniew Strus) wyraźnie podkreślają jedną
kluczową rzecz, że zagrożenie
nakazaniem zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej dotyczy naruszenia
obowiązków, reguł wykonywania kontaktów, które określone
zostały w orzeczeniu lub ugodzie.
Tak
również stanowi przepis, czego nie można podważyć, że chodzi o
obowiązki ustalone w ugodzie lub
orzeczeniu sądowym.
W związku z powyższym
krytycznie należy odnieść się do poglądu, że za niewykonywanie
kontaktów z dzieckiem można ukarać ojca (każdą inna osobę
uprawnioną) sankcją pieniężną. Nie ma wątpliwości, że
kontakty z dzieckiem są nie tylko uprawnieniem, lecz także
obowiązkiem – to wynika wprost z ustawy (113 § 1 k. r. i o.).
Jednak również wprost z ustawy można wywnioskować, że sankcja
pieniężna może być nałożona za naruszenie obowiązków
wynikających ze ugody lub orzeczenia sądowego w zakresie ustalenia
sposobu wykonywania kontaktów.
Przykładami takich
naruszeń, które mogą stanowić przesłankę ukarania, są:
a) po stronie osoby
sprawującej pieczę – wszelkiego rodzaju uniemożliwianie lub
utrudnianie kontaktów, wprowadzanie ograniczeń, które nie wynikają
z ugody lub orzeczenia sądu;
b) po stronie
uprawnionego – przekraczanie uprawnienia przez zabieranie dziecka
do siebie i zatrzymywanie na nocleg wbrew ustaleniom, spotykanie się
z dzieckiem z udziałem osób trzecich wbrew ustaleniom itd.
Podsumowując – to
nieprzestrzeganie reguł i obowiązków wynikających z ustaleń
zawartych w ugodzie lub orzeczeniu sądowym jest przesłanką
nałożenia sankcji pieniężnej. Tego dotyczy rygor i taki był cel
wprowadzania tych przepisów.
Natomiast utrzymywanie
kontaktów pomiędzy rodzicem a dzieckiem wynika z ustawy, a zatem
zupełnie innej podstawy prawnej, która jednocześnie nie wprowadza
rygoru za nieutrzymywanie tych kontaktów. Jedyną bowiem prawnie
dopuszczalną możliwością reakcji na zaniechanie utrzymywania
kontaktów jest wniosek o zmianę orzeczenia w zakresie wykonywania
kontaktów, w tym również możliwość orzeczenia zakazu
utrzymywania tychże kontaktów.