ODPOWIEDZIALNOŚĆ WSPÓLNIKA WSTĘPUJĄCEGO DO SPÓŁKI CYWILNEJ

Zasady dotyczące funkcjonowania spółki cywilnej zostały zawarte w art. 860-875 k.c. We wskazanych przepisach nie uregulowano jednak w żaden sposób kwestii zmiany podmiotowej spółki cywilnej w zakresie wstąpienia do niej nowego wspólnika poza możliwością wejścia do niej w ramach dziedziczenia udziałów po zmarłym wspólniku.

Wobec powyższego ugruntowały się dwa przeciwstawne poglądy:

a) konserwatywny – wstąpienie do spółki cywilnej nowego wspólnika nie jest możliwe, a przejęcie przez niego zobowiązań spółki może odbywać się jedynie przez rozwiązanie pierwotnej spółki i zawiązanie nowej już z udziałem „wstępującego”;

b) elastyczny – nowy wspólnik może wstąpić do spółki cywilnej bez konieczności rozwiązywania pierwotnej i zawiązywania nowej spółki, o ile uzyska zgodę pozostałych wspólników i zostanie zmieniona umowa spółki cywilnej.

W mojej opinii jedynie elastyczne podejście do zmian podmiotowych spółki cywilnej jest prawidłowe. Przede wszystkim zasada swobody umów zawarta w art. 353¹ k.c. wskazuje, że na każdym etapie działalności spółki cywilnej możliwe są zmiany podmiotowe, ponieważ decydujące znaczenie ma wola stron umowy, które mogą dowolnie kształtować sferę podmiotową spółki cywilnej. Ponadto uniemożliwienie wspólnikom spółki cywilnej dokonywania takich zmian mogłoby zostać uznane za niezasadne z uwagi na fakt, że zmiany takie mogą zachodzić w spółkach prawa handlowego. W szczególności należy zwrócić uwagę, że w spółce cywilnej kwestia odpowiedzialności solidarnie obciążającej wspólników jest znacznie przejrzystsza niż w przypadku innych rodzajów spółek.

Także orzecznictwo jednoznacznie wskazuje, że zmiana podmiotowa spółki cywilnej może odbywać się w sposób elastyczny w postaci wyrażenia woli wspólników (por. uchwałę SN z dnia 21 listopada 1995 r., sygn. akt III CZP 160/95, jak również wyrok SN z dnia 7 grudnia 2005 r., sygn. akt V CK 434/05, wyrok WSA w Gorzowie Wielkopolskim z dnia 13 września 2012 r., sygn. akt II SA/Go 529/12, wyrok SA w Łodzi z dnia 23 kwietnia 2013 r., sygn. I ACa 1421/12).

Interesującym zagadnieniem jest kwestia odpowiedzialności nowego wspólnika za zobowiązania:

1) jednorazowe – upływ czasu nie wpływa na rozmiar świadczenia, a co najwyżej wiąże się z terminem jego wykonania (zakup towaru, zaciągnięcie kredytu);

2) okresowe – stałe dostarczanie przez okres trwania stosunku zobowiązaniowego w określonych, powtarzających się odstępach czasu pewnej ilości rzeczy zamiennych lub kwoty pieniędzy, które jednak nie składają się na określoną z góry całość, lecz każda z części jest samoistnym świadczeniem (renta, czynsz, alimenty);

3) ciągłe – nie sposób w nim wyodrębnić poszczególnych działań dłużnika, które mogłyby być potraktowane jako samoistne świadczenia albo jego części. Ich istota sprowadza się bowiem do określonego, stałego zachowania się dłużnika w czasie trwania zobowiązania (dostarczanie gazu lub energii, prowadzenie rachunku bankowego, świadczenie usług marketingowych).

W myśl reguły, że za zobowiązania spółki cywilnej odpowiadają osoby, które w chwili ich powstania były wspólnikami spółki, wstępujący nie będzie odpowiadał za zobowiązania jednorazowe powstałe przed jego przystąpieniem. Podobnie z uwagi na możliwość podziału zobowiązań okresowych wstępujący będzie odpowiadał jedynie za tę ich część, która powstała po jego przystąpieniu.

Ponadto w obu przypadkach należy przyjąć, że w myśl art. 353¹ k.c. wstępujący może przyjąć odpowiedzialność także za wcześniejsze zobowiązania spółki – podjęte przed jego wstąpieniem do spółki.

W inny sposób rozstrzyga się kwestię zobowiązań ciągłych. W tym wypadku należy wskazać, że charakter tego typu zobowiązań skutkuje koniecznością przyjęcia odpowiedzialności za nie przez wstępującego. Taka sytuacja zachodzi w szczególności, jeżeli w wyniku następczego nienależytego wykonywania zobowiązania nastąpiło oświadczenie w zakresie rozwiązania bądź odstąpienia od umowy, których rezultatem było powstanie roszczenia. Powyższy wywód pozostaje w zgodzie z tezą zawartą w wyroku SN z dnia 25 lipca 2002 r., sygn. akt III CKN 1063/2000: odpowiedzialność wspólnika spółki cywilnej za zobowiązania spółki (art. 864 kc) obejmuje zobowiązania powstałe wskutek odstąpienia przez kontrahenta spółki od umowy, z żądaniem zwrotu świadczenia, niezależnie od składu osobowego spółki cywilnej z daty zawarcia tej umowy.

Mimo że wstępujący nie brał udziału przy zawieraniu zobowiązania o charakterze ciągłym, to zgodnie z powyższą argumentacją ponosi za nie odpowiedzialność, w tym odpowiedzialność za nienależyte wykonywanie. Należy szczególnie podkreślić, że w tym wypadku zmiana podmiotowa mogłaby dotyczyć wszystkich wspólników, a wówczas wierzyciel byłby uprawniony do skutecznego dochodzenia swoich roszczeń nie od pierwotnych wspólników spółki cywilnej, z którymi zawierał zobowiązanie o charakterze ciągłym, ale od aktualnych wspólników spółki cywilnej, na potrzeby niniejszego artykułu zwanych wstępującymi.