Kontakty z dziećmi - nakładanie sankcji pieniężnej

I. Kontakty

Zagadnienie związane z utrzymywaniem kontaktów pomiędzy rodzicami a dziećmi zostało uregulowane przede wszystkim w przepisach art. 113 i następnych k. r. i o. Możemy wyróżnić następujące trzy główne elementy:

1. definicja kontaktów z dziećmi,
2. ustalenie sposobu ich wykonywania,
3. ograniczenia, a nawet zakaz utrzymywania kontaktów z dziećmi.

W tym miejscu warto zauważyć, że ustalenie zasad określających charakter kontaktów ma znaczenie w dwóch podstawowych przypadkach:

• gdy dziecko nie przebywa stale u żadnego z rodziców, a pieczę nad nim sprawuje opiekun lub rodzina zastępcza;
• gdy stale przebywa u jednego z rodziców.

Znacznie częściej występuje ta druga sytuacja, gdy jeden rodzic (zwykle matka) sprawuje pieczę nad dzieckiem, a ojciec ma prawo do kontaktów z nim, i to właśnie zagadnienie zostało poddane analizie w niniejszym artykule.

Co do zasady kontakty z dziećmi obejmują w szczególności:

• przebywanie z dzieckiem (odwiedziny, spotkania, zabieranie dziecka poza miejsce jego stałego pobytu),
• bezpośrednie porozumiewanie się z dzieckiem (tradycyjna korespondencja, jak również kontakt za pośrednictwem telefonu, sms, poczty mailowej, czatu, komunikatorów internetowych).

Ustalenie sposobu kontaktów następuje w drodze ugody zawartej pomiędzy rodzicami bądź w razie braku porozumienia w drodze orzeczenia sądowego. Takie ustalenie ma charakter kompleksowy, a zatem obejmuje wszystkie aspekty dotyczące takich spotkań: częstotliwość, miejsce (stałego pobytu dziecka bądź inne), kwestia obecności drugiego rodzica, osób trzecich itd. Najprościej mówiąc, na tym etapie strony bądź sąd wprowadzają ograniczenia obowiązujące podczas utrzymywania kontaktów.

Te wszystkie elementy, które pojawiają się już przy ustalaniu sposobu wykonywania kontaktów, wpływają nie tylko na późniejszą możliwość ich egzekwowania, lecz także na następczą możliwość ukarania grzywną:

a) rodzica sprawującego pieczę – gdy nie wykonuje lub niewłaściwie wykonuje obowiązki wynikające z orzeczenia lub zawartej ugody;

b) rodzica uprawnionego do kontaktu z dzieckiem – gdy narusza obowiązki wynikające z orzeczenia albo ugody.

II. Sankcja

Spotkałem się niestety z niepokojącą interpretacją przepisów zezwalających na nałożenie sankcji pieniężnej za naruszanie obowiązków w przedmiocie kontaktów z dzieckiem. W ocenie niektórych prawników, w tym również sędziów, sądy mają możliwość ukarania grzywną ojca niewykonującego uprawnienia do kontaktów z dzieckiem – z jakichkolwiek przyczyn unikającego tego typu kontaktów.

Powyższy pogląd jest uzasadniany dyspozycją zawartą w art. 113 § 1 k. r. i o., w myśl której: niezależnie od władzy rodzicielskiej rodzice oraz ich dziecko mają prawo i obowiązek utrzymywania ze sobą kontaktów.

Początkowo rozważałem możliwość, że sam niewłaściwie interpretuję powyższy przepis. Sięgnąłem zarówno do orzecznictwa, jak i do komentarzy do przepisu art. 598¹⁵ k.p.c. i ku mojemu zaskoczeniu to zagadnienie pozostaje przemilczane.

Jednak komentatorzy (Joanna Bodio, Zbigniew Strus) wyraźnie podkreślają jedną kluczową rzecz, że zagrożenie nakazaniem zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej dotyczy naruszenia obowiązków, reguł wykonywania kontaktów, które określone zostały w orzeczeniu lub ugodzie.

Tak również stanowi przepis, czego nie można podważyć, że chodzi o obowiązki ustalone w ugodzie lub orzeczeniu sądowym.

W związku z powyższym krytycznie należy odnieść się do poglądu, że za niewykonywanie kontaktów z dzieckiem można ukarać ojca (każdą inna osobę uprawnioną) sankcją pieniężną. Nie ma wątpliwości, że kontakty z dzieckiem są nie tylko uprawnieniem, lecz także obowiązkiem – to wynika wprost z ustawy (113 § 1 k. r. i o.). Jednak również wprost z ustawy można wywnioskować, że sankcja pieniężna może być nałożona za naruszenie obowiązków wynikających ze ugody lub orzeczenia sądowego w zakresie ustalenia sposobu wykonywania kontaktów.

Przykładami takich naruszeń, które mogą stanowić przesłankę ukarania, są:

a) po stronie osoby sprawującej pieczę – wszelkiego rodzaju uniemożliwianie lub utrudnianie kontaktów, wprowadzanie ograniczeń, które nie wynikają z ugody lub orzeczenia sądu;

b) po stronie uprawnionego – przekraczanie uprawnienia przez zabieranie dziecka do siebie i zatrzymywanie na nocleg wbrew ustaleniom, spotykanie się z dzieckiem z udziałem osób trzecich wbrew ustaleniom itd.

Podsumowując – to nieprzestrzeganie reguł i obowiązków wynikających z ustaleń zawartych w ugodzie lub orzeczeniu sądowym jest przesłanką nałożenia sankcji pieniężnej. Tego dotyczy rygor i taki był cel wprowadzania tych przepisów.

Natomiast utrzymywanie kontaktów pomiędzy rodzicem a dzieckiem wynika z ustawy, a zatem zupełnie innej podstawy prawnej, która jednocześnie nie wprowadza rygoru za nieutrzymywanie tych kontaktów. Jedyną bowiem prawnie dopuszczalną możliwością reakcji na zaniechanie utrzymywania kontaktów jest wniosek o zmianę orzeczenia w zakresie wykonywania kontaktów, w tym również możliwość orzeczenia zakazu utrzymywania tychże kontaktów.